ޣައްޒާ ހަނގުރާމައަށް އަހަރެއް: ހީވެސް ނުކުރާ ވަރުގެ ފަނާކުރަނިވި ދުވަސްތަކެއް

މިދިޔަ 2023 ވަނަ އަހަރުގެ އޮކްޓޯބަރ މަހުގެ 7 ވަނަ ދުވަހަށް އިރުވިލުނީ މުޅި ދުނިޔެ ސިއްސުވާލަމުންނެވެ. މެދުއިރުމަށްޗަށް ޖެހިފައިވާ ސަހްޔޫނީ ޓެރަރިޒަމްގެ ވަބާއާ ދެކޮޅަށް، އަދި އަމިއްލަ ފަސްގަނޑުގެ މިނިވަންކަމަށްޓަކައި ފަލަސްތީނުގެ ހިތްވަރުގަދަ މުޖާހިދުންގެ ލަޝްކަރު، "ހަމާސް"އިން، ހިފާފައިވާ ފަލަސްތީނުގެ ބިންތަކަށް ދިން ވަރުގަދަ ރޮކެޓް ހަމަލާތަކާއެކުއެވެ. ހަމާސްގެ މި ހަމަލާތަކާއެކު ސަހްޔޫނީ ލާއިންސާނީ ބައިގަނޑާއި އެ ބައިގަނޑާ ގުޅިލާމެހިފައިވާ އެމެރިކާ އަދި ހުޅަނގުގެ ބާރުތަކަށްވެސް ލިބުނީ ސިހުމެކެވެ. ކުރެވުނީ ލަދުވެތި އިޙްސާސްތަކެކެވެ. އެއާއެކު ދެން ފެނިގެން ދުނިޔެއަށް ޑިމޮކްރަސީއާއި އިންސާނީ ހައްގުތައް ހޯދުމުގެ ނަމުގައި އަމިއްލައަށް ޗެމްޕިއަން މެޑަލްޖަހައިގެން ތިބި އެމެރިކާ، އިނގިރޭސިވިލާތް އަދި ޖަރުމަނު ފަދަ ބާރުތަކުގެ ފުރިހަމަ ތާއީދާއި މަދަދުވެރިކަމާއެކު ޔަހޫދީ ޖައްލާދުން، އަމިއްލަ ނަފުސުގެ ޖިހާދުގައޭ ބުނެ، ހަނގުރާމަވެރިއެއް، ޢާންމުރައްޔިތެއް، ކުޑަކުއްޖެއް މުސްކުޅިއެއް ބެލުމެއް ނެތި، ކަނޑާއި އެއްގަމާއި ވައިގެ މަގުން ފަލަސްތީނުގެ ނަސްލުނައްތާލުމުގެ ފުރިހަމަ ހަނގުރާމައެއް ފެށިމަންޒަރެވެ.

ސަހްޔޫނީ އިސްތިޢުމާރީ ބާރުތަކުން ޣައްޒާގައި ހިނގަމުންދާ ލާއިންސާނީ ޖަރީމާތަކަށް އަހަރުވީއެވެ. ކުށެއްނެތް މައުޞޫމު އެތައް ބަޔަކު ޝަހީދުކޮށް، ހުރަގެއަށްލައި، ކަސްތޮޅުއަޅުވައި، ޖިންސީފުރައްސާރަކޮށް، ޢިއްފަތްތެރިކަންފޭރި، ދުނިޔެމަތީގައި ލެއްވިހައި ވޭންދެވިނިވި އަނިޔާދީ، އިންސާނީ ކަރާމާތް ނަގާލައިފިއެވެ. މުޅިދުނިޔެއިން މި އަނިޔާވެރިކަން ސިފަކުރަނީ އިންސާނީ ކާރިސާއެއްގެ ގޮތުގައެވެ. ނަމަވެސް، ސަހްޔޫނީ ޓެރަރިސްޓުން ހުއްޓުވާން މިއިން ބަޔަކު ޢަމަލީގޮތުން ކުރާ އެއްވެސް ކަމެއް ނެތެވެ. މެދުއިރުމައްޗާއި ގަލްފުގައި ހަރަކާތްތެރިވާ، އެމެރިކާގެ އަމުރުތަކަށް ބޯނުލަނބާ އީރާނާއި ލުބުނާނާއި ޔަމަނުގެ މުޖާހިދުން ދޭތެރެ ދޭތެރޭން ހަމާސްގެ މި ޖިހާދުގައި ބައިވެރިވުން ފިޔަވައި، މުޅި ޣައްޒާ ފުނޑާލައި، މިހާރު ލުބުނާނު ސުންނާފަތި ކުރަމުންދާ ބައިގަނޑާ ދެކޮޅަށް އަދި މިހާތަނަށް މާބޮޑު މަސައްކަތެއް ކުރެވުނުތަނެއް ނުފެނެއެވެ. އަހަރެމެންގެ މި ދިވެހިރާއްޖެވެސް ހިމެނޭހެން، ދުނިޔޭގެ ގައުމުތަކުން ކުރާހާވެސް ކަމަކީ، ފަލަސްތީނުގެ ބިންތަކަށް ވެރިވެތިބި އިޒްރޭލޭ ކިޔާ، ސަހްޔޫނީ ބައިގަނޑުގެ އަނިޔާވެރިކަން ކުށްވެރިކޮށް ބަޔާން ނެރުމެވެ. ދެން އެ ނިމުނީއެވެ. ގިނަ ޤައުމުތަކުގެ ވެރީންގެ ކިބައިންވެސް ފެންނަނީ އިޔަހޫދީކަމެވެ. 

މި ލިޔުމުގައި، ސަހްޔޫނީ ލާއިންސާނީ ޓެރަރިސްޓުން ޣައްޒާއަށް ދީފައިވާ މައިގަނޑު ގެއްލުންތަކާއި ބައެއް އުސްލިތަކަށް ބަލައިލާނަމެވެ.

މަރުވިމީހުން:

• 7 އޮކްޓޯބަރު 2023 އިން ފެށިގެން ފަލަސްތީނުގެ 41،870 އަށް ވުރެ ގިނަ މީހުން ޝަހީދުކޮށްލާފައިވާ ކަމަށް ޣައްޒާގެ ސިއްހަތާ ބެހޭ ވުޒާރާއިން ބުނެއެވެ. މި އަދަދުގެ ތެރޭގައި ގިނައީ، ހަނގުރާމައާ އެއްވެސް ގުޅުމެއް ނެތް، ފަލަސްތީނުގެ ކުޑަކުދިންނާއި އަންހެނުންނާއި އުމުރުން ދުވަސްވީ މައުޞޫމު ރައްޔިތުންނެވެ.ހަމާސްގެ ފުރަތަމަ ހަމަލާތަކުގައި ސަހްޔޫނީ ޓެރަރިސްޓުންގެ ތެރޭން ގާތްގަނޑަކަށް 1،200 މީހުން މަރުވެފައިވާއިރު، އޭގެ ފަހުން ވެސް މުޖާހިދުންގެ އެކިއެކި ހަމަލާތަކުގައި، އިސްތިޢުމާރީންގެ ތެރޭން ގިނަ ބަޔަކު މަރުވެ، އަދި ބޮޑެތި އަނިޔާތަކެއް ލިބިފައިވެއެވެ. ނަމަވެސް، އިސްތިޢުމާރީ ބާރުން ގެންދަނީ މި ތަފާސްހިސާބުތައް ސިއްރުކުރަމުންނެވެ.

ޒަޚަމްވި މީހުން:

• ސަހްޔޫނީ ޓެރަރިސްޓުންގެ އަނިޔާވެރި ޢަމަލުތަކުގެ ސަބަބުން، މިހާތަނަށް ފަލަސްޠީނުގެ 97،166 އަށްވުރެ ގިނަ މީހުން ޒަޚަމްވެފައިވާކަމަށް ފަލަސްތީނުގެ އިދާރާތަކުން ހާމަކުރެއެވެ. އަދި މި ހަމަނުޖެހުންތަކުގެ ސަބަބުން ހިފާފައިވާ ބިންތައް ހިމެނޭހެން މުޅި ފަލަސްތީނުގެ ޢާންމުން ދިރިއުޅުމަށް ވަނީ އިއާދަނުކުރެވޭވަރަށް އަސަރުކޮށްފައެވެ.

އުމްރާނީ ގެއްލުން:

• އިސްތިޢުމާރީ ޓެރަރިސްޓުންގެ ހަމަލާތަކުގެ ސަބަބުން، ޚާއްސަކޮށް ޣައްޒާ ސިޓީގެ އެތައް ހާސް އިމާރާތެއް އެއްކޮށް ފުނޑުފުނޑުވެ ނުވަތަ ހަލާކުވެފައި ވާއިރު، މީހުން ދިރިއުޅޭ ސަރަޙައްދުތަކަށާއި، ތަޢުލީމާއި އިދާރީ ވަސީލަތްތަކާއި، ބޭސްފަރުވާގެ ވަސީލަތްތަކާއި، ޒަރޫރީ ޚިދުމަތްތަކަށް ވަނީ ބޮޑެތި ގެއްލުންތަކެއް ލިބިފައިވެއެވެ.
• މީގެ އިތުރުން، ސަހްޔޫނީ އިސްތިޢުމާރީ ގުންޑާއިން ވަނީ، ޣައްޒާގެ 1245 މިސްކިތުގެ ތެރެއިން 814 މިސްކިތެއް ފުނޑުފުނޑުކޮށްލައި، އިތުރު 148 މިސްކިތަކަށް ބޮޑެތި ގެއްލުންތަކެއް ދީފައެވެ.
• ތިން ފައްޅިއެއް އެއްކޮށް ހަލާކުވެފައިވާއިރު، ޣައްޒާގެ 60 ގަބުރުސްތާނުގެ ތެރެއިން 19 ގަބުރުސްތާނެއް ވަނީ ހަލާކުކޮށްލައިފައެވެ.

އިންސާނީ ކަރާމާތަށްވެސް ބޮޑު ގެއްލުމެއް:

• ފާއިތުވީ އަހަރެއްހާ ދުވަހު ސަހްޔޫނީ ޓެރަރިސްޓުން ހިންގި ޖަރީމާތަކުގައި، ޣައްޒާގައި ގާތްގަނޑަކަށް 1.9 މިލިއަން މީހުން، ނުވަތަ ހަނގުރާމައިގެ ކުރީން އެ ޝަހަރުގައި ދިރިއުޅެމުން ދިޔަ އާބާދީގެ ގާތްގަނޑަކަށް 86 އިންސައްތަ މީހުން ވަނީ، ގެދޮރު ގެއްލި މަގުމަތިވެފައެވެ.
• ދިރިތިބީންގެ އިތުރުން ޣައްޒާގެ ގަބުރުސްތާނުތައް ހާލާކުކޮށް، އެތަނުގައިވާ ގަބުރުތައް ވެސް ހަލާކުކޮށް، މަރުވެފައިވާ ފަރާތްތަކާ މެދުވެސް މި ލާއިންސާނީ ބައިގަނޑުން ވަނީ އަނިޔާވެރި އަމަލުތައް ހިންގައިފައެވެ.

ބައިނަލްއަގްވާމީ ކަންބޮޑުވުންތައް:

• ސަޙްޔޫނީންގެ އަނިޔާވެރިކަމާ ދެކޮޅަށް އެދެވޭ ފިޔަވަޅެއް އެޅިފައި ނެތް ނަމަވެސް، ޣައްޒާގެ މިޙާލަތަށް ބައިނަލްއަޤްވާމީ ފެންވަރުގައި ބޮޑެތި ފާޑުކިއުންތަކެއް ވަނީ އަމާޒުވެފައެވެ. ހަނގުރާމަ ހުއްޓައި ލުމަށާއި، އިޒްރޭލުން ނަމަހަމަ ގޮތުގައި، ބާރުގެ ބޭނުން ކުރުން ހުއްޓާލުމަށް ގިނަ ބަޔަކު ދަނީ ގޮވާލަމުންނެވެ.
• ބައިނަލްއަގްވާމީ ކޯޓުން ވަނީ، ފަލަސްތީނުގެ ބިންތަކަށް ވެރިވެތިބި ޖައްލާދުންގެ މުގުލުގައި ހުރި ސަހްޔޫނީ ޓެރަރިސްޓުންގެ ބޮޑުވަޒީރު، ޕޮލެންޑުގެ ސަހްޔޫނީ ބެންޖަމިން ނަތަންޔާހޫއާއި އޭނާގެ އަނިޔާވެރި ދައުލަތާ ދެކޮޅަށް ފިޔަވަޅު އަޅަން އަމުރު ނެރެފައެވެ. ނަމަވެސް، ދުނިޔޭގެ ސުޕަރޕަވަރކަމަށް ދައުވާކުރާ، އަދި ސުލްހައާއި އަމާންކަން ޤާއިމުކުރުމުގެ ތާކިހާ އަޅައިގެން ހުރެ މުޅި ދުނިޔެ ސުންނާފަތިކުރަމުންދާ އެމެރިކާގެ ސަބަބުން، ސަހްޔޫނީ ޓެރަރިސްޓުންނާ މެދު މިހާތަނަށް އެއްވެސް ފިޔަވަޅެއް ތަންފީޒުކުރެވިފައެއް ނުވެއެވެ.
• އާންމު ސިއްހަތާ ބެހޭ މާހިރުން ވިދާޅުވާ ގޮތުގައި، ވޭތުވެދިޔަ 12 މަސްދުވަހުގެ ތެރޭގައި ޣައްޒާއިން ގެއްލުނު ފުރާނަތަކާއި، އަދި އަނިޔާވެ، އެނޫންވެސް ގެއްލުންތައް ލިބިފައިވާ ފަރާތްތަކުގެ ހަގީގީ ޢަދަދުތައް މިހާރު ރިޕޯޓުކޮށްފައިވާ ޢަދަދަށްވުރެ މާބޮޑަށްވެސް މަތިވާނެއެވެ. އެ އަދަދު މަދުން ރިޕޯޓް ކުރެވެނީ، ސިއްހީ ނިޒާމުތައް ފުނޑުފުނޑުވެ، ކާނާއާއި ބޭސްފަރުވާ ނުލިބުމާއި، މުޅި ޣައްޒާ ހިޞާރުކޮށް، ސަހްޔޫނީ ލާއިންސާނީ ބައިގަނޑު އެ ޝަހަރު ދުނިޔޭގެ އެންމެ ބޮޑު ޖަލަށް ހަދާފައިވުމުގެ ސަބަބުންނެވެ.

ސަޙްޔޫނީ އިސްތިޢުމާރީ ޓެރަރިސްޓުންނާއި، ފަލަސްތީނުގެ މިނިވަންކަމަށް ޖިހާދުކުރާ މުޖާހިދުންނާ ދެމެދު ހިނގަމުންދާ ކުރިމަތިލުންތަކުގެ ސަބަބުން މިވަނީ އެތައް ހާސްބައެއްގެ ދިރިއުޅުމަށް އަސަރުކޮށްފައެވެ. ސަޙްޔޫނީ ޖައްލާދުންގެ އަނިޔާވެރިކަމުގައި އެތައް ހާސް ބައެއްގެ ފުރާނަ ގެއްލި، ބޮޑެތި ގެއްލުންތަކެއް ލިބުމުގެ އިތުރުން، ހިޞާރުކުރުކޮށް، ކާބޯތަކެއްޗާއި ބޭސްފަރުވާއާއި ޒަރޫރީ އެހެނިހެން ކަންކަމުން މަހްރޫމުކުރުމުގެ ޢަމަލުތަކުގެ ސަބަބުން މުޅި ޣައްޒާއާއި ހިފާފައިވާ ފަލަސްތީނުގެ އެކި ސަރަހައްދުތައް މިހާރު ވަނީ، އިންސާނީ ކާރިސާއަކާ ދިމާލަށް މިސްރާބު ޖަހައިފައެވެ. ތަޖްރިބާކާރުން ސިފަކުރާ ގޮތުގައި ޣައްޒާ ފަނާކޮށްލާފައިވާ މިންވަރަކީ، އެ ޝަހަރުން ފެނިގެން ދަނީ 21 ވަނަ ގަރުނުގައި ހިންގާފައިވާ އެންމެ ހިތްދަތި، އެންމެ ބިރުވެރި އެންމެ ރަޙުމްކުޑަ ޢަމަލުތައް އެއްތަނަކުން ފެނިގެންދާ ނާމާން މަޒަރެކެވެ. އަނިޔާވެރިކަމަށް އަދިވެސް ނިމުމެއް ނެތެވެ. ސަޙްޔޫނީން މެދުއިރުމަތީގައި ފެށި ހަމަނުޖެހުން މުޅި ދުނިޔެއަށް ފެތުރުމުގެ ޢަލާމާތްތައްވެސް މިހާރު ފެންނަމުން ދަނީއެވެ.